Хүний амьдралын туршид тохиолддог сэтгэл зүйн хямралын үе шатууд нь хувь хүний хөгжлийн онцлог, нийгмийн харилцаа, амьдралын өөрчлөлт зэрэг олон хүчин зүйлээс шалтгаалан харилцан адилгүй байдаг. Гэсэн хэдий ч, эрдэмтдийн судалгаанд тулгуурлан хүний амьдралын туршид тохиолдож болох сэтгэл зүйн хямралын гол үе шатуудыг тодорхойлж болох юм.
- Нярай болон балчир нас (0-3 нас)
Хямралын гол шалтгаан: Энэ үед хүүхэд ээжтэйгээ хэрхэн харилцаж байгаагаас шалтгаалан итгэх итгэлгүй байх гэсэн хямрал үүсдэг. Хэрэв хүүхэд хангалттай халамж, хайр, анхаарал авч чадахгүй бол ертөнцөд итгэх итгэлгүй болж, айдас түгшүүртэй, өөртөө итгэлгүй болж өсөх магадлалтай. Шийдвэрлэх арга зам: Эцэг эх, асран хамгаалагчид хүүхдэдээ хангалттай хайр, халамж үзүүлж, аюулгүй, тогтвортой орчныг бүрдүүлэх нь чухал.
- Бага нас (3-5 нас)
Хямралын гол шалтгаан: Энэ насанд хүүхэд бие даах эсэх, эсвэл ичгүүр, эргэлзээнд автах эсэх гэсэн хямралтай тулгардаг. Хэрэв хүүхдийг бие даасан байдлыг нь дэмжихгүй, хэтэрхий хянаж, шүүмжилбэл өөртөө итгэх итгэлгүй, ичимхий, эргэлзээтэй болж өсөх магадлалтай. Шийдвэрлэх арга зам: Хүүхдийг өөрийгөө илэрхийлэх, шинэ зүйл туршиж үзэхэд нь дэмжлэг үзүүлж, алдаа гаргахаас айхгүй байх боломжийг олгох хэрэгтэй.
- Сургуулийн нас (6-12 нас)
Хямралын гол шалтгаан: Энэ үед хүүхэд хичээнгүй байх эсэх, эсвэл өөрийгөө буруушаах эсэх гэсэн хямралтай нүүр тулдаг. Хэрэв хүүхэд сургуульд амжилт гаргаж, үнэлэгдэж чадахгүй бол өөрийгөө чадваргүй, бүтэлгүй гэж бодож, өөртөө итгэх итгэлгүй болж болно. Шийдвэрлэх арга зам: Хүүхдийг сурлага, урлаг, спорт зэрэг өөрийн сонирхдог зүйлд нь дэмжиж, амжилт гаргахад нь туслах хэрэгтэй. Мөн алдааг нь шүүмжлэхгүйгээр, харин алдаанаасаа суралцахад нь туслах нь чухал.
- Өсвөр нас (13-19 нас)
Хямралын гол шалтгаан: Өсвөр насанд хүүхэд өөрийгөө хэн бэ гэдгээ олох эсэх, эсвэл үүрэг хариуцлагаа ойлгохгүй байх эсэх гэсэн хямралтай тулгардаг. Өсвөр насныхан өөрсдийн үнэт зүйлс, зорилго, хүсэл эрмэлзлээ эрэлхийлж, өөрийгөө олохыг хичээдэг. Хэрэв тэд өөрийгөө хэн бэ гэдгээ олж чадахгүй бол төөрөлдөж, зорилгогүй болж, өөртөө итгэх итгэлгүй болж болно. Шийдвэрлэх арга зам: Өсвөр насныханд өөрийгөө илэрхийлэх, шинэ зүйл туршиж үзэх, өөрийн гэсэн үзэл бодолтой байх боломжийг олгох хэрэгтэй. Мөн тэдэнтэй нээлттэй, үнэнчээр харилцаж, тэднийг ойлгож, дэмжиж байгаагаа харуулах нь чухал.
- Залуу нас (20-39 нас)
Хямралын гол шалтгаан: Залуу насанд хүмүүс дотно харилцаатай байх эсэх, эсвэл ганцаардах эсэх гэсэн хямралтай тулгардаг. Энэ насанд хүмүүс хайр дурлал, гэр бүл, найз нөхөдтэй болохыг эрмэлздэг. Хэрэв тэд дотно харилцаа тогтоож чадахгүй бол ганцаардаж, гутралд орж болно. Шийдвэрлэх арга зам: Залуу хүмүүсийг нийгэмд идэвхтэй оролцох, өөрийн сонирхдог зүйлдээ анхаарлаа хандуулах, хайр дурлал, гэр бүл, найз нөхөдтэй болоход нь дэмжлэг үзүүлэх хэрэгтэй.
- Дунд нас (40-64 нас)
Хямралын гол шалтгаан: Дунд насанд хүмүүс бүтээлч байх эсэх, эсвэл зогсонги байдалд орох эсэх гэсэн хямралтай тулгардаг. Энэ насанд хүмүүс өөрсдийн ажил мэргэжил, гэр бүл, нийгэмдээ хувь нэмрээ оруулахыг эрмэлздэг. Хэрэв тэд бүтээлч байж чадахгүй бол амьдрал нь утгагүй, зорилгогүй болсон мэт санагдаж болно. Шийдвэрлэх арга зам: Дунд насны хүмүүсийг шинэ зүйл сурах, өөрийн хоббигоо хөгжүүлэх, нийгэмдээ хувь нэмрээ оруулах, залуу үедээ үлгэр дуурайлал үзүүлэхэд нь дэмжлэг үзүүлэх хэрэгтэй.
- Ахмад нас (65 нас ба түүнээс дээш)
Хямралын гол шалтгаан: Ахмад насанд хүмүүс амьдралаа эргэн дурсах эсэх, эсвэл цөхрөх эсэх гэсэн хямралтай тулгардаг. Энэ насанд хүмүүс өнгөрсөн амьдралаа эргэн харж, амжилт, бүтэлгүйтлээ дүгнэдэг. Хэрэв тэд амьдралаа хангалттай утга учиртай өнгөрүүлсэн гэж үзэж чадахгүй бол цөхрөлд орж, үхлээс айж болно. Шийдвэрлэх арга зам: Ахмад настнуудыг өөрсдийн туршлага, мэдлэгээ залуу үедээ хуваалцах, нийгэмдээ хувь нэмрээ оруулах, хайртай хүмүүстэйгээ цагийг өнгөрүүлэхэд нь дэмжлэг үзүүлэх хэрэгтэй. Мөн тэднийг хүндэтгэж, хайрлаж, анхаарал халамж тавих нь чухал. Эдгээр нь хүний амьдралын туршид тохиолдож болох сэтгэл зүйн хямралын гол үе шатууд юм. Гэсэн хэдий ч, хүн бүрийн амьдрал өөр өөр байдаг тул эдгээр үе шатууд нь хувь хүний онцлогоос шалтгаалан өөрчлөгдөж болно. Хамгийн гол нь өөрийгөө ойлгож, сэтгэл зүйн хямралыг даван туулах арга замыг эрэлхийлж, шаардлагатай бол мэргэжлийн тусламж авах нь чухал юм.
